Osobowość neurotyka według Karen Horney
__________________________________________________________________________________________________________
Maja Anna Mierzejewska
(Maja Anna Drexler)
psycholog  kliniczny

Osoby neurotyczne mają zdecydowanie podwyższony stopień lęku. Lęk jest nieproporcjonalny w
stosunku do zagrożenia, jest też  reakcja na niebezpieczeństwo pozorne. Nawet jeśli pokażemy
neurotykowi, że jego obawy i lęki są bezpodstawne, on i tak bez żadnych trudności  racjonalnie
uzasadni swoje zachowanie. Tak strach, jak i lęk, są reakcjami na zagrażające niebezpieczeństwo,
jednak w przypadku strachu – niebezpieczeństwo jest realne i widoczne, lęk jest odczuciem
subiektywnym na sytuację, która ma znaczenie dla danej osoby, dla innych może być czymś
najzwyklejszym na świecie. Siła lęku jest proporcjonalna do wagi, jaką dana sytuacja ma dla neurotyka,
ale przyczyn lęku sobie nie uświadamia. Jakiekolwiek próby wyperswadowania lęku neurotykowi są
skazane na niepowodzenie, gdyż lęk ten nie dotyczy sytuacji rzeczywistej, tylko subiektywnej, takiej,
jak on ją widzi.  
-
----------Lęk jest jednym z najbardziej przykrych uczuć, więc neurotyk będzie robił wszystko, aby od
odczuwania lęku uciec, ci, którzy przeżyli atak lęku panicznego, twierdzą, że woleliby umrzeć, niż
przeżyć coś takiego raz jeszcze. Jednym z elementów lęku, bardzo trudnym do zniesienia jest
bezradność. Można być odważnym w sytuacji bezpośredniego zagrożenia, ale w stanie lęku człowiek
jest praktycznie bezradny.  Jest to szczególnie przykre uczucie dla osób, które lubią być panami
sytuacji, cenią siłę i władzę. Dotknięci siłą lęku są  przekonani, że jest to objaw tchórzostwa, czy
przejaw słabości. Kolejną cechą lęku jest jego irracjonalność, to z kolei jest ciężkie do zniesienia dla
ludzi, którzy usiłują sprawować kontrolę intelektualna nad swoim życiem i boją się owładnięcia przez
sprzeczne w sobie irracjonalne siły działające w nich samych. Z powodu tej irracjonalności, lęk daje
znać, że coś się w naszej psychice rozregulowało i co „coś” należałoby naprawić.  Jest to rodzaj
wyzwania, którego nikt nie lubi, wywołuje ono sprzeciw przeciwko zmianom w naszych wewnętrznych
strukturach i postawach. Im bardziej człowiek jest zaplątany w sieć własnych lęków i mechanizmów
obronnych, tym bardziej odrzuca jakiekolwiek możliwości przeprowadzenia zmian wewnątrz swojej
psychiki.

---------W kulturze, w jakiej żyjemy ludzie stosują cztery główne metody ucieczki przed lękiem. Są to:
---------------  racjonalizacja,
------------- -  zaprzeczenia,
---------------  odrzucenie, unikanie myśli, uczuć i sytuacji mogących wywoływać lęk.

---------Stosując racjonalizację, tłumaczymy sami przed sobą chęć unikania odpowiedzialności.
Zamieniamy lęk w racjonalny strach. Wówczas, zamiast czuć się ofiarą swoich własnych emocji, osoba
uważa, że może aktywnie wpływać na sytuację, która uważa za zagrażającą. Przerzuca
odpowiedzialność na świat zewnętrzny, zamiast zastanowić się nad zmianą swoich nieprawidłowych
postaw. W taki sposób ucieka przed konfrontacją ze swoim postępowaniem.

---------Przy zaprzeczeniu i wymazaniu ze świadomości uwidoczniają się zjawiska towarzyszące
uczuciom lęku i strachu, symptomy somatyczne, jak: tachykardia, uczucie duszności, pocenie się,
drżenie, mdłości  i wymioty, parcie na pęcherz, a w odczuciach psychicznych : niepokój, pośpiech,
uczucie sparaliżowania. Te uczucia i odczucia pojawiają się wtedy, kiedy boimy się czegoś, ale również
są wyrazem lęku tłumionego.   W przypadku lęku tłumionego, do świadomości docierają tylko takie
symptomy zewnętrzne, że w pewnych sytuacjach robi nam się niedobrze, pocimy się, mamy parcie na
pęcherz i zawsze dzieje się to bez przyczyn fizycznych. Można też świadomie zaprzeczać lękowi i starać
się go przezwyciężać, żołnierze często przezwyciężają strach brawurą i dokonują bohaterskich czynów.
Jednakże większość neurotyków nie podejmuje tego typu decyzji, jedyne, co może osiągnąć neurotyk
„biorąc się w garść” to możliwość uwolnienia się od jednego specyficznego objawu lęku, co może mieć  
wartość  praktyczną i może mieć znaczenia dla psychiki poprzez poczucie wzmocnienia własnej
wartości.  Jednak wyniki takie bywają często przeceniane i należy zwrócić uwagę na ich ujemne strony
jak to, że nie zmienia się podstawowa dynamika osobowości, a kiedy neurotyk pozbywa się widocznych
objawów swoich zaburzeń, traci przez to bodziec, by im przeciwdziałać.  Większość uważa cechującą
neurotyków agresywność za przejaw wrogości, a jest ona najczęściej objawem przezwyciężania za
wszelką cenę własnej nieśmiałości.  Choć w każdym neurotyku tkwi jakiś procent wrogości, jest on
jednak o wiele mniejszy niż przejawiająca się na zewnątrz agresja wywołana próbą przezwyciężenia
nieśmiałości.

----------Odrzucenie jako próba uwolnienia się od lęku może przebiegać świadomie i polegać na piciu
alkoholu czy zażywaniu środków zmieniających świadomość, co powoduje zmniejszenie lub całkowite
zaprzestanie odczuwania lęku, można też rzucać się wir życia towarzyskiego ze strachu przed
samotnością, lub całkowicie pogrążyć się w pracy. Ten typ pracoholizmu można rozpoznać po
kompulsywnym charakterze wykonywanej pracy i niepokoju pojawiającemu się w weekendy i święta.
Można też próbować przezwyciężyć strach nadmierną potrzebą snu oraz  zwiększoną aktywnością
seksualną. Unikanie wszelkich sytuacji, myśli i zachowań mogących wyzwolić lęk jest dość skrajną
metodą. Może być to świadome unikanie aktywności lękotwórczych  lub też podświadome wycofywanie
się i odkładanie na później spraw które wywołują lęk. Można unikać sytuacji wytwarzających w nas lęk
usiłując wmówić sobie, że czegoś nie lubimy robić, że jest to nam zupełnie niepotrzebne, rezygnować z
udziału w takich sytuacjach i sprawach.  Kiedy takie zachowanie stanie się automatyczne, wówczas
powstanie zjawisko zwane zahamowaniem. Neurotyk świadomie pozbywa się lęku, ale także
świadomym wysiłkiem pozbywa się  możliwości przezwyciężenia zahamowań.  Najefektowniejszym
objawem zahamowań są histeryczne zaburzenia czynnościowe jak:  ślepota, mutyzm czy paraliż
kończyn a w sferze seksualnej oziębłość i impotencja. W psychice są to najczęściej zahamowania w
koncentracji i nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych.

---------Podejmowanie czynności powodujących  lęk rodzi poczucie napięcia, zmęczenia i wyczerpania.
Niektóre trudności  przypisywane przepracowaniu w rzeczywistości wynikają z lęku przed pracą lub
kontaktami ze współpracownikami, a nie  z samego przepracowania.

---------Lęk związany z jakąś konkretna działalnością spowoduje zaburzenia w obrębie tej działalności.  
Neurotyk może być świadomym tego, że lęk uniemożliwia mu zadowalające wykonywanie różnych
czynności, ale może też odnosić wrażenie, że nie potrafi niczego zrobić dobrze.

---------Lęk jest silniej i częściej odczuwany, niż człowiek to sobie uświadamia, często tez ulegamy
lękowi nie zdając sobie z tego sprawy. Może on mieć objawy dyskomfortu fizycznego jak palpitacje czy
zmęczenie, może być ukrytym napędem popychającym ludzi do picia alkoholu czy zajmowania się
czynnościami odwracającymi od niego uwagę albo odwrotnie – pozbawiającym możliwości wykonywania
różnych rzeczy lub niemożliwością odczuwania zadowolenia i radości.

---------Każdy człowiek wytworzył sobie jakąś formę obrony przed lękiem, im bardziej ktoś jest
neurotyczny tym więcej stosuje mechanizmów obronnych,  tym więcej rzeczy nie może robić a nawet
myśleć o ich robieniu. Im głębsza nerwica, tym więcej takich zahamowań zarówno lekkich jak i głębokich.

--------- Niezależnie od formy lęku, zawsze towarzyszą mu dwa czynniki: zagrożenie i bezbronność.
Głównym źródłem lęku są wrogie impulsy różnego rodzaju, silny impuls agresywny może stać się
przyczyną lęku.

---------Gdy wypieramy uczucie wrogości, udajemy, że wszystko jest w porządku i powstrzymujemy się
od walki w sytuacji, gdy walczyć powinniśmy. W konsekwencji czujemy się bezbronni. Wyparta emocja
jest tym silniejsza, im większe przybiera rozmiary . Skutki wyparcia mogą być dość silne, by wzbudzić
lęk jeśli wrogość i potencjalne niebezpieczeństwo są odpowiednio duże. Zostaje uruchomiony proces
projekcji, w którym neurotyk rzutuje swoje wrogie impulsy na świat zewnętrzny i udaje, że źródło
szkodliwych impulsów jest nie w niej samej, ale w zewnętrznym otoczeniu. Im bardziej bezbronny ktoś
się czuje, tym większe niebezpieczeństwo odczuwa.

---------Kiedy lęk wynika z poczucia zagrożenia wówczas powstaje reakcja obronna w postaci wrogości.
Współzależność pomiędzy wrogością a lękiem, gdzie jedno pobudza i wzmacnia drugie, wyjaśnia
dlaczego w nerwicach jest tak wiele nieustępliwej wrogości, wpływ ten jest też podłożem zaostrzania
się głębokich nerwic bez widocznych powodów, tak więc. Lęk i wrogość są nierozerwalnie ze sobą
związane.

---------W strukturze podstawowej nerwic, lęk można wyjaśniać sytuacją konfliktową mającą swoje
podstawy w okresie dzieciństwa. Podstawowe zło tkwi w braku ciepła, miłości i akceptacji. Dziecko jest
w stanie wytrzymać wiele traumatycznych sytuacji, jeśli czuje, że jest kochane i potrzebne.  Im
bardziej dziecko jest bezradne, tym będzie miało mniej odwagi do odczuwania czy wyrażania sprzeciwu
i będzie mocniej wypierało swoją wrogość. Strach może być wywoływany przy pomocy różnych środków,
jak: kary fizyczne, groźby, zakazy, wybuchy złości,  gwałtowne sceny oraz metodą pośrednią – przez
przestrzeganie dziecka przed zagrożeniami i niebezpieczeństwami czyhającymi na każdym kroku.
Jeszcze inną metodą może być miłość.  Kiedy ze strony rodziców brakuje autentycznej miłości,
stwarzają oni jej namiastkę posługując się słowami, stosując szantaż emocjonalny, dziecko, kiedy jest
zastraszone trzyma się kurczowo tej namiastki uczucia i boi się, aby jej nie utracić.  W naszych
realiach, za najmniejszy przejaw wrogości czy sprzeciwu wobec swoich opiekunów, dziecko jest
zmuszane do poczucia winy, co powoduje że postrzega się we własnych oczach jako ktoś
bezwartościowy lub godny pogardy. Im gorsze doświadczenia ma dziecko w rodzinie, tym łatwiej
powstanie u niego nienawiść wobec rodziców i innych dzieci, a także postawa nieufności i zaciętości
wobec wszystkich ludzi. Dziecko zacznie rzutować swój lęk na świat zewnętrzny, będąc przekonane, że
ten świat jest czymś złym i groźnym.

----------Będzie żyło ze świadomością, że jest małym, bezradnym, nic nie wartym, opuszczonym
człowieczkiem, żyjącym w świecie nastawionym na wykorzystywanie, oszukiwanie, atakowanie,
poniżanie, zdradę i zawiść.  Neurotycy często maskują własną nieufność wobec innych
przeświadczeniem, że na ogół ludzie są sympatyczni, a pogarda dla wszystkich bywa maskowana
gotowością do podziwu.

----------U neurotyków większość niepomyślnych doświadczeń przypada na wiek, w którym nie są
jeszcze w stanie sobie z nimi poradzić i na skutej swojej bezradności reagują na nie lękiem. Neurotyk
chce całą odpowiedzialność zrzucić na innych, chce, żeby go bronili i opiekowali się nim, a jednocześnie
jest zbyt nieufny, aby móc te pragnienia zrealizować.

---------W nerwicach największą rolę odgrywają dwa popędy: pragnienie miłości i żądza władzy.  Dla
neurotyka, odczuwającego całkowitą bezsilność wobec wrogiego i groźnego świata, szukanie miłości jest
najbardziej bezpośrednim i logicznym sposobem znalezienia pomocy, sympatii czy uznania. Neurotyk
według swojej własnej oceny chce tak niewiele tylko życzliwości, ciepłych uczuć, docenienia tego, że
jest osamotnionym, biednym człowiekiem, który nigdy nikomu nie chciałby zrobić przykrości.  Nie może
pojąć, dlaczego jest kontakty interpersonalne  są nieudane. Uważa, że wina leży po stronie innych i
nadaremnie goni za ułudą miłości, nie będąc zdolnym do pokochania kogoś, jednocześnie pragnie, by
kochali go inni. Neurotyk każdy objaw zainteresowania jego osobą będzie odbierać jako próbę
zdominowania, krytykę lub poniżenie.

--------Różnica pomiędzy miłością samą w sobie a potrzebą miłości neurotyka polega na tym, że w
miłości najważniejsza jest sama potrzeba kochania, a u neurotyka uczuciem dominującym jest potrzeba
bezpieczeństwa, której szuka  w miłości. Neurotykowi wydaje się, że kocha, to, co w jego odczuciu jest
miłością – może być tylko wdzięcznością za okazaną życzliwość, czy sympatią wobec danej osoby, nie
zdaje sobie sprawy z tego, że sam nie umie kochać, sądzi, że skoro potrzebuje innych, to znaczy, że ich
kocha. Nie można gardzić innym człowiekiem, być nieufnym w stosunku do niego, chcieć zniszczyć jego
niezależność czy szczęście i jednocześnie domagać się od niego miłości, wsparcia, pomocy. Te cele są
nie do pogodzenia i aby spróbować je osiągnąć, neurotyk musi wyprzeć wrogość ze swojej świadomości.
Jeżeli uda mu się na jakiś czas wymarzoną miłość, to i tak nie potrafi jej naprawdę przyjąć.  Każdy
przejaw miłości daje neurotykowi poczucie szczęścia, pozornie go  uspokaja, ale jest to tylko chwilowe,
gdyż w rzeczywistości wywołuje niedowierzanie, nieufność, a nawet strach; nie wierzy, że ktoś mógłby
go pokochać naprawdę. Poczucie, że jest się niegodnym miłości jest świadomym przekonaniem, którego
nie są w stanie podważyć dowody świadczące o czymś przeciwnym. Często jest zbyt dumny i udaje, że
mu na tym nie zależy, co utrudnia jeszcze bardziej jego kontakty międzyludzkie, a przekonanie o tym,
że jest niegodny miłości jest bliskie niezdolności do kochania.

---------W neurotycznej potrzebie miłości zwraca uwagę kompulsywność. Gdy człowiek kieruje się silnym
lękiem, doprowadza go to do utraty spontaniczności i elastyczności. Obiektem uczuć dla neurotyka
może być każdy, gdyż jednym z charakterystycznych problemów jest brak tolerancji na samotność, która
przejawia się od niepokoju do panicznego strachu przed pozostawaniem samemu. Osoby neurotyczne
odczuwają zagubienie w otaczającym je świecie i dlatego każdy kontakt z innym człowiekiem przynosi
im ulgę. Choć neurotyk szuka drugiej osoby i cały czas obawia się, aby nie stracić jej sympatii, to z
drugiej strony wcale nie jest szczęśliwy ze swoim partnerem, gdyż pragnienie bycia z drugą osobą nie
jest wyrazem miłości czy sympatii, ale poczucia bezpieczeństwa, jakiego dostarcza obecność drugiego
człowieka. Zdobycie miłości jest dla neurotyka sprawą priorytetową, w związku z tym jest on gotów
zapłacić każdą cenę, nie zdając sobie sprawy z tego, co robi. Przyjmuje postawę uległości i zależności
emocjonalnej jako formę zapłaty za okazane mu uczucie. Rezygnuje z własnego zdania i poglądów,
bojąc się urazić partnera, od którego czuje się zależny. Uległość może rozwinąć się tak mocno, że
neurotyk stłumi w sobie wszystkie tendencje do obrony własnych praw, pozwalając się wykorzystywać i
ponosząc każdą ofiarę, niezależnie, jak bardzo będzie dla niego krzywdząca.  Z tą postawą jest ściśle
związana zależność emocjonalna wynikająca z neurotycznej potrzeby związania się z kimś za wszelką
cenę w celu zapewnienia sobie opieki. Taka zależność może okazać się całkowicie destrukcyjna, a mimo
to  neurotyk nie jest w stanie z takiego związku odejść. Kiedy jedna osoba uzależnia się od drugiej,
powstają wzajemne urazy. Osoba zależna jest niezadowolona i urażona pozycją niewolnika, ma dość
podporządkowania,  odczuwa, że ta podległość została jej przez drugą stronę narzucona, ale  nie
zmienia niczego ze strachu przed utratą partnera. Nie uświadamia sobie, że powodem tej sytuacji jest
jej własny lęk. Ponieważ istnieje dominująca potrzeba miłości, taka uraza musi ulec wyparciu, z kolei
wyparcie wzmaga lęk, co prowadzi do potrzeby bezpieczeństwa, co zwiększa jeszcze bardziej tendencję
do czepiania się drugiej osoby. Neurotyczna miłość charakteryzuje się uczuciem nienasycenia.

---------Neurotycy są bardzo wrażliwi i głęboko reagują na jakiekolwiek, nawet najbłahsze objawy
odrzucenia.  Gdy neurotyk musi czekać, uważa, że jest osoba mało ważną, co może sprawić, że wpadnie
w złość lub pójdzie w odwrotnym kierunku i zobojętnieje na wszelkie uczucia, stanie się obojętny i
zimny, chociaż wcześniej czekał z radością na mające nastąpić wydarzenie. Zazwyczaj nie uświadamia
sobie związku istniejącego pomiędzy uczuciem odtrącenia a rozdrażnieniem.  W takich sytuacjach
neurotyk staje się rozdrażniony, mściwy lub złośliwy, zdarza się mu tez odczuwać ból głowy lub
zmęczenie i nie wie, dlaczego dzieje się właśnie tak, czym jest to spowodowane;  wroga reakcja  może
wystąpić nie tylko w przypadku odczuwania odrzucenia, ale i przy jego antycypacji – np. w sposób
agresywny zadaje pytanie, bo z góry założył odpowiedź negatywną. Lęk przed odtrąceniem jest bardzo
poważną przeszkodą w realizowaniu potrzeby miłości, gdyż inni nie są w  stanie dowiedzieć się, czy
dana osoba chciałaby, aby się nią zajmowano, a wrogość która wynika z odczucia odrzucenia
podtrzymuje ów lęk, a nawet go wzmacnia. Jest to kolejny czynnik utrwalający błędne koło.

----------Aby zdobyć miłość, mimo tych wszystkich trudności, neurotyk musi przede wszystkim rozwiązać
dwa problemy: zastanowić się, jak zdobyć potrzebną mu miłość oraz jak uzasadnić to żądanie przed
sobą samym i innymi ludźmi? Sposoby zdobywania neurotycznej miłości można ogólnie podzielić na
cztery grupy, w kolejności wzrastającej wrogości:
-  szantaż,
-  odwoływanie się do litości,
-  apelowanie do poczucia sprawiedliwości,
-  groźby.

-----------Usiłując zdobyć miłość przy pomocy szantażu, używa argumentu – skoro ja kocham, to i mnie
powinno się kochać. Subiektywne przekonanie, że samemu się kocha  tłumaczy żądanie miłości od
drugiej strony. Tacy ludzie są szczególnie mocno narażeni na zależność w swoich związkach
uczuciowych.

-----------Odwołując się po uczucia litości, będzie podkreślać swoje cierpienie i bezradność , skoro
jestem bezradny i cierpiący – to powinieneś mnie kochać, cierpienie służy też do wysuwania
nadmiernych żądań.

----------Apelując do poczucia sprawiedliwości,  będzie wypominał, ile zrobił dla drugiej strony, oczekując
w zamian wdzięczności, miłości i oddania. Każde działanie będzie miało na celu oczekiwanie na
wzajemność.  Również przez deklaracje, co by zrobił, gdyby mógł  lub gdyby miał sposobność, próbuje
osiągnąć  wzajemność  uczuć. Poprzez groźby, a nawet próby samobójcze, neurotyk ma nadzieję na
zmuszenie otoczenia do spełniania jego żądań. Na ogół na groźbach poprzestaje, ale jeśli otoczenie nie
spełnia jego oczekiwań, wówczas może się zdarzyć, że groźby swe zrealizuje.

----------Kolejnym sposobem na łagodzenie lęku jest pogoń za władzą, prestiżem i posiadaniem.
Neurotyczne dążenie do władzy niweluje własną zaniżoną samoocenę oraz świadomość takiej w oczach
innych. Neurotyk ma swój własny, nieracjonalny i sztywny ideał siły, dzięki któremu wierzy, że  powinien
poradzić sobie natychmiast w każdej trudnej sytuacji, a słabość jest  hańbą i niebezpieczeństwem.
Według tych kryteriów oceny, podziwia silnych a gardzi słabymi, chce kontrolować tak innych, jak i
siebie, musi wszystko sam inicjować i akceptować, ma silnie rozwinięta skłonność do kontroli. Unika
sytuacji, w których byłby element ryzyka i czynniki niekontrolowane.

---------Ze względu na silną potrzebę dominacji, neurotyk staje się niezdolny do jakichkolwiek związków
partnerskich opartych na równorzędnych prawach, to on musi być przywódcą, ponieważ w innym
wypadku czuje się bezradny, zagubiony i zależny. Postawa taka jest tak wroga, że powoduje nowy lęk,
który może doprowadzić do zahamowań, jak niemożność wyrażania opinii, rozkazów czy stanowczości,
co z kolei wywołuje u neurotyka mylny osąd, że jego zachowanie jest spowodowane wrodzoną
łagodnością charakteru.

----------Osoby pragnące prestiżu za wszelka cenę manifestują swoją wrogość poniżając innych, im
boleśniej taka osoba została zraniona, tym silniejsza jest w niej ta skłonność. Z kolei przy dominującej
chęci posiadania, wrogość skierowana do innych polega na pozbawianiu ich rzeczy dla nich ważnych,
postawie tej towarzyszy zazdrość i zawiść.

----------Współzawodnictwo jest obecne we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, natomiast
współzawodnictwo neurotyczne różni się od normalnego.

----------Neurotyk  hamuje skłonności do rywalizacji, gdyż boi się utraty miłości, uwięziony pomiędzy
ambicją a potrzebą miłości próbuje rozwiązać ów konflikt uzasadniając swoje dążenie do dominacji i
frustracje spowodowane niemożliwością jej osiągnięcia oraz poskramia swoje ambicje. Konflikt ten
polega na tym, że neurotykiem kierują pragnienia bycia najlepszym a jednocześnie równie silny jest
przymus wycofywania się  w obliczu zbliżającego się sukcesu. Najczęściej neurotyk wycofuje się z
rywalizacji na skutek wytworzenia w swojej wyobraźni dystansu an tyle silnego, że każde
współzawodnictwo wydaje się być nierealne i usunięte ze świadomości. Karen Horney użyła tu
określenia „autodewaluacja” (Horney, K. 2007 s. 182).

----------Poczucie niższości cechujące neurotyków jest tak silne, że wzmaga ich faktyczne
niepowodzenia i zwiększa rozdźwięk pomiędzy możliwościami a osiągnięciami.  Neurotyk przywiązuje
zbyt dużą wagę do drobiazgów życia codziennego, które nie pokrywają się z jego złudzeniami. Jego
samoocena zawiera się między skrajnościami – poczuciem wspaniałości  a totalnej bezwartościowości i
w każdej chwili może wpaść z jednej skrajności w drugą.

----------Brak powodzenia w wielu sprawach i pozostawanie w tyle, kłopoty z osiągnięciem poczucia
bezpieczeństwa i szczęścia wywołują u neurotyka zawiść, która wzmacnia zazdrość i niechęć.  Z różnych
pobudek stara się wypierać tę niechęć, a im mocnej ją wypiera tym mocnej rzutuje ją na innych,
wpadając w paranoiczny wręcz lęk, że inni będą mu zazdrościć nawet najmniejszego sukcesu. Może to
doprowadzić do stanu takiego niepokoju, że będzie unikać posiadania czegokolwiek lub osiągnięcia
jakiegokolwiek sukcesu.

---------Człowiek taki żyje z permanentnym poczuciem winy, nawet jeśli zawinił ktoś inny, neurotyk i tak
całą winę bierze na siebie. Czasem jest to nieświadome poczucie winy gotowe do ujawnienia się przy
każdej okazji, a czasem, zwłaszcza w stanach depresyjnych występuje w sposób bardzo wyraźny w
postaci samooskarżeń zwykle mocno przejaskrawionych, często tak silnych, że musi sam siebie ukarać,
aby pozbyć się tego uczucia. Tak ogromne poczucie winy rzutuje na całą osobowość neurotyka i
bynajmniej nie jest niepożądane, przeciwnie, trzyma się go kurczowo i opiera wszelkim próbom
wyzwolenia się spod niego. Poczuciem winy maskuje lęk, gdyż w nerwicy poziom lęku, zwłaszcza przed
dezaprobatą jest bardzo wysoki.  Każdy neurotyk jest nadwrażliwy na krytykę, dezaprobatę czy
oskarżenie, choć może sprawiać wrażenie osoby pewnej siebie i obojętnej na opinię innych. Poczucie
winy nie jest przyczyną, lecz skutkiem lęku przed dezaprobatą. Główną przyczyną tego lęku jest
olbrzymia rozbieżność pomiędzy wizerunkiem ukazywanym przez neurotyka otoczeniu a wszystkimi
skłonnościami wypartymi i ukrytymi za nim. Mimo cierpień tym spowodowanych, będzie bronić tych
pozorów, ponieważ są one murem obronnym przeciwko  czyhającemu lękowi.  Neurotyk nie chce stanąć
na własnych nogach ani zmusić się do wysiłku by zdobyć to, na czym mu zależy; jest zdecydowany
wewnętrznie na pasożytowaniu na cudzym życiu, a cele swoje osiąga albo przez dominację i
wykorzystywanie, albo przy pomocy „miłości”  i uległości. Oskarżając siebie pozbywa się lęku przed
dezaprobatą oraz zapewnia sobie poczucie bezpieczeństwa prowokując innych do uspokajających
zapewnień, że jego samooskarżenia są bezpodstawne. Te samooskarżenia uspokajają neurotyka i
zwiększają jego szacunek dla samego siebie, gdyż uważa, że jest przez to tak wysoce moralną osobą,
że zauważa swoje braki, których inni nie widzą, przez co nie może być złą osobą.

---------Kolejnym sposobem uniknięcia dezaprobaty i  trudności jest ucieczka w chorobę, która
jednocześnie jest dla neurotyka parawanem chroniącym przed uświadomieniem sobie, że to strach stoi
za tym zachowaniem.

---------Neurotyk zdaje sobie sprawę z tego, że w razie potrzeby nie byłby w stanie ani zaatakować, ani
obronić się, ta świadomość stanowi dla niego nieustanne źródło rozdrażnienia, często dające początek
depresji.

---------Walcząc ze swoimi konfliktami wewnętrznymi cierpi, lecz wykorzystuje często swoje cierpienie
do osiągnięcia trudno dostępnych w inny sposób celów.  Neurotyczne tendencje do robienia z siebie
osoby słabszej, zamiast silnej i nieszczęśliwej, zamiast szczęśliwej zaprzeczają przyjętym poglądom na
temat natury ludzkiej, mają podłoże masochistyczne.  Cierpienie jest dla neurotyka taktyką obronną
przed grożącym mu niebezpieczeństwem. Oskarżając siebie, uciekając w chorobę czy udając głupiego,
dewaluując siebie unika zarzutów i wymówek  ze strony innych, wycofuje się ze współzawodnictwa, a
cierpienie które na siebie ściąga jest jego sposobem obrony.  

---------Zdarza się jednak, że cierpienie przekracza ustalone granice strategiczne i neurotyk zaczyna
pogrążać się w poczuciu własnej beznadziejności, bezradności i bezwartościowości, jednak,  
paradoksalnie,  pomimo bolesności cierpienia – może służyć ono jako środek przeciwbólowy.  
Niezależnie od tego komu lub czemu podporządkowuje się neurotyk i z jakich powodów cierpi,
zadowolenie którego poszukuje polega na osłabieniu lub wyzbyciu się swojego własnego „ja”; staje się
bezwolny i zaprzestaje samodzielnych działań. Czując się zerem, złości się, kiedy inni nie uważają go za
geniusza Nie ma żadnej możliwości pogodzenia tych tak sprzecznych ze sobą dążeń. Neurotyk dąży do
zapomnienia o wiele silniej, niż każdy normalny człowiek ponieważ chce się uwolnić od swoich lęków i
ograniczeń oraz poczucia uwikłania w konflikty i wynikającego z nich cierpienia.

---------Współczesna kultura  jest oparta na współzawodnictwie, każdy jest w pewnym stopniu rywalem
każdego, aby ktoś mógł wygrać, ktoś musi przegrać, jednostka odizolowana od innych w tej samej
grupie musi wyprzedzać innych, a czasem zepchnąć na bok. Współzawodnictwo jest jednym z głównych
filarów stosunków społecznych.  Potencjalne wrogie napięcie między ludźmi jest spowodowane ciągłym
lękiem – przed ewentualną wrogością innych, przed karą za własna wrogość, lękiem przed porażką, bo
szansa na zwycięstwo jest o wiele mniejsza niż na porażkę, a porażka prowadzi w konsekwencji do
frustracji potrzeb. Nerwica rozwija się, gdy człowiek przeżył zbyt silnie trudności zdeterminowane
kulturowo w skutek przykrych doświadczeń okresu dzieciństwa, nie potrafi ich rozwiązywać lub robi to ze
stratą dla swojej osobowości. Można powiedzieć, że neurotyk jest „pasierbem” naszej kultury. ( Horney,
K. s. 239). Jednakże, na pocieszenie, można dodać, że osoby uważane za atrakcyjne są często
neurotyczne. Neurotycy mają bujniejszą wyobraźnię, opowiadają ciekawsze historie, prowadzą bardziej
podniecające życie, fascynują innych ludzi swoim esprit (Bandelow, B. 2009 s. 26).
 
_______________________________________________________________

Maja Anna Mierzejewska

- 2009 -